نفس المهموم

نفس المهموم کتابی درباره حسین بن علی و قیام او است و حاصل جمع کتاب‌های گذشتگان است و اغلب مطاوی آن را نقل قول تشکیل می‌دهد و تحلیل و ارزیابی در آن کمتر ملاحظه می‌شود. خودِ نویسنده در آغاز کتاب می‌گوید: «جمعته من الکتب المعتبرة التی علیها الاعتماد و الرّکون و الاستناد» یعنی «کتاب را از کتابهای معتبر دیگر که به آن اعتماد داشته و پایه و سند قوی دارند گردآوری» کرده است. مطالب کتاب مانند منتهی الامال است و کتاب اخیر را می‌توان گزارش فارسی آن شمرد.

درونمایه

این کتاب از یک مقدمه درباره ولادت حسین بن علی، پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده است:

• باب اول، حاوی دو فصل است درباره شجاعت، علم، فصاحت، زهد، تواضع و عبادت حسین بن علی و همچنین ثواب گریستن در عزای حسین و لعن قاتلان وی.
• باب دوم، حاوی رخدادهایی است که بعد از بیعت کردن مردم با یزید بن معاویه تا کشته شدن حسین بن علی اتفاق افتاده است. این باب مفصل‌ترین باب کتاب و در ۲۰ فصل تنظیم شده است.
• باب سوم، حاوی وقایع بعد از کشته شدن حسین بن علی است.
• باب چهارم، حاوی رویدادهای پس از کشته شدن حسین، مانند گریستن آسمان، ناله فرشتگان و گریستن جنیان است.
• باب پنجم، درباره فرزندان و زنان پیشوای سوم شیعیان و فضلیت زیارت آنها، و همچنین ستم حاکمان ظالم در تخریب بارگاه حسینی است.
• در خاتمه کتاب، قیام توابین و قیام مختار شرح داده شده است.

عباس بن محمدرضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری است که یکی از زبده‌ترین چهره‌های شیعه در حدیث، تاریخ و تبلیغ دانسته شده و ابن بابویه قمی، جد اعلای وی معرفی شده است.

وی نویسنده بیش از ۸۰ اثر به زبان‌های عربی و فارسی است. آثار او در موضوعات مختلفی از جمله عقاید، فقه، شرح حال معصومان، رجال و درایه، تاریخ، مقتل، آداب و عبادات، ادعیه، اخلاق و ادبیات بوده است. مفاتیح الجنان که به گفته برخی محققان از یک کتاب معمولی برای شیعیان فراتر رفته و به انیس معنوی مردم در کنار قرآن کریم تبدیل شده از مهمترین نوشته‌های اوست. محدث قمی در ذی الحجه ۱۳۵۹ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب دفن شد.

شیخ عباس قمی انگیزه خود از نگارش نفس المهموم را گردآوری مقتل مختصر حسین بن علی با استفاده از روایات مورد اعتماد دانسته و این کار را بزرگترین آرزوی خود دانسته است.

برخی منابع مشهوری که شیخ عباس قمی در تألیف این کتاب استفاده کرده عبارتند از:

ارشاد شیخ مفید،‌ لهوف سید بن طاووس، مقاتل الطالبیین نوشته ابوالفرج اصفهانی، کشف الغُمَّه علی بن عیسی اربلی،‌ مُثیر الاحزان ابن نما حلی، تسلیة المجالس محمد بن ابی طالب موسی حسینی، الاحتجاج احمد بن علی طبرسی.

نفس المهموم با عناوین و مترجمین متفاوت به چاپ رسیده است از جمله

• در کربلا چه گذشت، ترجمه میرزا ابوالحسن شعرانی، انتشارات آدینه سبز
  
• در کربلا چه گذشت، ترجمه محمد باقر کمره ای، انتشارات کتاب جمکران

1. ↑ کتابشناسی تاریخی حسین بن علی، محمد اسفندیاری، ص ۱۱۴-۱۱۵.
2. ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۱-۱۵.
3. ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۷-۲۷.
4. ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۲۷-۵۹.
5. ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۶۰-۳۳۸.
6. ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۹.
7. ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۳۳.
8. ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۷۶.
9. ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۵۰۱.
10. ↑ ادهم‌نژاد، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، ص۱۱۴.
11. ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۵۸.
12. ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵.
13. ↑ مسعودی، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»، ص۱۲.
14. ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵-۶۶.
15. ↑ رضوی، «کتاب: روایت و نیایش...»، ص۶۷.
16. ↑ حسینی اشکوری، المفصل فی تراجم الاعلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۰۵.
17. ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۷.
18. ↑ برای آشنایی بیشتر با این کتاب رجوع شود به: سید علی میرشریفی، «سخنی در شناخت نفس المهموم»، کیهان اندیشه (شمارهٔ ۵، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۵)، ص ۶۲-۶۳.
19. ↑ «در کربلا چه گذشت ترجمه نفس المهموم انتشارات کتاب جمکران».

• کتابشناسی تاریخی حسین بن علی، محمد اسفندیاری، ص ۱۱۴-۱۱۵.
• احمدیان، مینا، «خاتم المحدثین حاج شیخ عباس محدث قمی»، در مجله مسجد، شماره ۶۸، خرداد و تیر ۱۳۸۲ش.

• ادهم‌نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، در مجله مبلغان، شماره ۸۸، ۱۳۸۵ش.
• حجازی، یاسین، کتاب آه، تهران، جام طهور، ۱۳۸۸ش.
• حسینی اشکوری، احمد، المفصل فی تراجم الاعلام، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
• دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۱۱، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• رضوی، سید مسعود، «کتاب: روایت و نیایش؛ درباره زندگی و آثار محدث قمی»، در مجله اطلاعات حکمت و معرفت، ش۱۰۰، سال نهم، مرداد ۱۳۹۳ش.
• شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
• صحتی سردرودی، محمد، «تحریف‌شناسی تاریخ حسین با رویکردی کتابشناسانه»، در مجله کتابهای اسلامی، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۸۳ش.
• قمی، شیخ عباس، «بر حسین چه گذشت؟»: ترجمه نفس المهموم، تهران، دار الثقلین، ۱۳۸۷ش.
• قمی، شیخ عباس، «رموز الشهاده»، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، [تهران]، انتشارات کتابچی، ۱۳۹۱ش.
• قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۹ش.
• کاشفی خونساری، سید علی، گزیده نفس المهموم، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۸۴ش.
• مسعودی، رضا، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»،‌ در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۵۵، شهریور ۱۳۸۹.
• میرشریفی، سید علی، برگ‌های بی‌خزان، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۲ش.

• نفس المهموم، دانشنامه تخصصی حسین بن علی.
• نفس المهموم (کتاب)، ویکی شیعه.
• نفس المهموم، ویکی فقه.
• باشگاه خبرنگاران جوان.
• خبرگذاری مشرق.